Arimidex - anastrozole geeft hogere kans op overleven en minder kans op recidief. Deze studie stond aan de basis van Arimidex als officieel medicijn bij borstkanker

26 december 2017: lees ook dit artikel:

https://kanker-actueel.nl/2-jaar-aromataseremmers-na-hormoontherapie-bij-borstkanker-geeft-dezelfde-overall-overleving-als-5-jaar-veel-borstkankerpatienten-worden-overbehandeld.html

17 mei 2011: In december 2001 kregen we dit studieresultaat en persbericht opgestuurd. Er is daarna heel veel meer informatie over Arimidex gekomen maar omdat onderstaande studieresultaten aan de basis stonden van het gebruik van Arimidex laten we dit artikel toch staan.

Van de producent het bedrijf AstraZeneca kregen we vandaag het volledige Nederlandse persbericht over deze studie. Ik maak dus graag gebruik van deze mogelijkheid dit persbericht met contactadressen (o.a. Daniël den Hoed) op de site te plaatsen.

PERSBERICHT

Opnieuw een stapje vooruit bij de hormonale therapie van borstkanker.
- Toepassing van aromataseremmers resulterend in zeer lage concentraties van oestrogenen (tumorgroei bevorderende vrouwelijke hormonen) in bloed en in de tumor zelf blijkt effectiever dan tamoxifen als zijnde de gouden standaardtherapie bij de hormonale behandeling van borstkanker.
- De aromataseremmer anastrozol ((R) Arimidex) blijkt significant effectiever dan tamoxifen ten aanzien van de preventie van uitzaaiingen bij postmenopausale patiënten met borstkanker zoals vastgesteld in de grootste borstkankertrial ooit uitgevoerd (en tevens eerste adjuvant trial).

Rotterdam, 10 december 2001

Vandaag zijn tijdens het belangrijkste Amerikaanse borstkankercongres in San Antonio (the 24th San Antonio Breast Cancer Symposium, Texas, USA) de eerste resultaten gepresenteerd van de grootste borstkankerstudie ooit uitgevoerd. De studie gebeurde in een samenwerkingsverband tussen internationale onderzoeksgroepen en het farmaceutische bedrijf AstraZeneca. De doelstelling van het onderzoek was de vraag te beantwoorden of de aromataseremmer anastrozol (Arimidex) effectiever uitzaaiingen bij borstkankerpatiënten zou kunnen voorkomen dan de standaard behandeling met tamoxifen. Een tweede vraag was of de combinatie van beide medicijnen nog effectiever zou zijn dan elke medicament op zich. Ten derde werd gekeken naar bijwerkingen en kwaliteit van leven. Tussen juli 1996 en maart 2000 werden 9366 postmenopausale patiënten (dus vrouwen na de overgang), geopereerd voor een primair mammacarcinoom en afkomstig uit 21 landen en 380 centra, in de trial opgenomen. Nederland bereikte een 10e plaats met ongeveer 200 patiënten dankzij deelname van ruim 20 ziekenhuizen. De patiënten werden na loting (randomisatie) behandeld met ofwel Arimidex ofwel tamoxifen als enkelvoudige therapie ofwel met de combinatie van beide middelen. De studie werd dubbelblind uitgevoerd, dat wil zeggen dat noch de patiënt noch de arts wist welk medicijn de patiënt gecodeerd kreeg toegediend. De studie kreeg als naam de ATAC-trial (Arimidex, Tamoxifen, Alone or in Combination). De behandeling duurt 5 jaar na operatieve verwijdering van een in principe hormoon-gevoelige tumor. Als parameter voor effectiviteit gelden optreden van uitzaaiingen, optreden van een tweede borstkanker en sterfte door borstkanker.
De stuurgroep van de trial liet zich adviseren door een onafhankelijke internationale coördinerende commissie bestaande uit vooraanstaande onderzoekers. De statistische analyse van de onderzoeksresultaten werd verricht door onafhankelijke onderzoekers onder leiding van de epidemioloog Jack Cuzick van de International Breast Cancer Intervention Study Group (IBIS).

Resultaten
1) Na een gemiddelde follow-up van 2,5 jaar traden in alle drie de onderzoeksgroepen minder recidieven op dan verwacht op grond van voorgaande studies.
2) Na drie jaar had in de groep patiënten die tamoxifen gebruikten 12% een recidief en in de groep van Arimidex gebruiksters 10% (264 versus 223 patiënten). Dit absolute verschil van 2% is statistisch sterk significant en komt overeen met een relatieve afname van 17% recidieven tijdens behandeling met Arimidex in vergelijking met tamoxifen. Een tweede borstkanker in de andere borst werd vastgesteld bij 33 patiënten tijdens behandeling met tamoxifen en slechts bij 14 patiënten tijdens behandeling met Arimidex.
3) De combinatiebehandeling had hetzelfde resultaat als behandeling met tamoxifen alleen. Dit betekent dat het toevoegen van tamoxifen het antitumoreffect van Arimidex verlaagt (zie achtergrond en interpretatie).
4) De studie duurt nog te kort om een eventueel verschil op de sterfte door borstkanker vast te stellen. Momenteel is 93% van de patiënten nog in leven, welk percentage de komende jaren zal dalen als geleidelijk aan meer vrouwen een recidief zullen krijgen.
5) Beide medicijnen worden goed verdragen. In vergelijking met Arimidex veroorzaakte de behandeling met tamoxifen iets vaker opvliegingen (40 versus 34%), vaginaal bloedverlies (8,1 versus 4,5%), baarmoederkanker (0,5 versus 0,1%) en trombose (3,5 versus 2,1%). Daarentegen traden tijdens behandeling met Arimidex wat vaker botbreuken (5,8 versus 3,7%) (mogelijk ten gevolge van botontkalking), spier- en gewrichtsklachten (28 versus 21%) op. De meest ernstige bijwerkingen zijn echter zeldzaam.

Achtergrond en interpretatie

In Nederland zijn er elk jaar 10.000 nieuwe patiënten met borstkanker, van wie driekwart postmenopausaal en een kwart premenopausaal. Vrouwelijke hormonen, met name oestrogenen, hebben een krachtig groeistimulerend effect op borstkankercellen. Zonder deze hormonen sterven de tumorcellen af tenzij ze door bepaalde genetische veranderingen onafhankelijk van hormonen en ongevoelig voor antihormonen zijn geworden. Vóór de overgang hebben vrouwen ongeveer 10x zo veel oestrogeen in het bloed dan na de overgang dankzij de productie in de nog functionerende eierstokken. Uitschakeling van de eierstokfunctie is een effectieve behandeling van borstkanker. Echter ook postmenopausale vrouwen maken nog voldoende oestrogeen om tumorcellen maximaal te kunnen stimuleren. Deze oestrogenen worden na de overgang aangemaakt door omzetting van geslachtshormonen (afkomstig uit de bijnieren) in onder andere vetweefsel, en ook in de meeste tumoren zelf, door het enzym aromatase. Moderne remmers van dit enzym, de zogenaamde aromataseremmers, verlagen het oestrogeengehalte in het bloed tot zeer lage nauwelijks meetbare concentraties. Krachtige aromataseremmers zijn met name anastrozol (Arimidex), letrozol (Femara) en exemestane (Aromasin). Bij vrouwen met uitzaaiingen zijn deze nieuwe aromataseremmers als tweede vorm van therapie effectiever gebleken bij patienten die niet meer op het antivrouwelijk hormoon tamoxifen reageerden in vergelijking met andere standaard vormen van hormoontherapie. Tamoxifen zelf werkt door binding aan hormoonbindingsplaatsen (oestrogeen-receptoren) in de tumoren en blokkeren daardoor binding van oestrogenen en daardoor het stimulerend effect van oestrogeen.
In het afgelopen jaar zijn een toenemend aantal onderzoeksresultaten bekend geworden welke er op wijzen dat aromataseremmers bij vrouwen met uitzaaiingen zelfs iets effectiever zijn dan de standaardbehandeling met tamoxifen. Dit wordt nu definitief bevestigd door deze zeer grote ATAC-studie, de eerste studie bij vrouwen nog zonder aantoonbare uitzaaiingen, waarbij anastrozole als aanvullende behandeling na operatie van de borstkanker effectiever bleek dan tamoxifen ten aanzien van preventie van uitzaaiingen en tweede tumoren.

Interpretatie
Een jaar geleden toonden wij (de Rotterdamse onderzoeksgroep in samenwerking met de European Organization for Research and Treatment of Cancer = EORTC) reeds bij premenopausale patienten met uitzaaiingen van borstkanker aan dat uitschakeling van de eierstokfunctie door middel van zogenaamde LHRH-agonisten de concentraties van oestrogenen in het bloed tot postmenopausale waarden verlaagt resulterend in remissies van borstkankers en dat deze verlaging van oestrogenen het antitumor effect van tamoxifen verdubbelde, hetgeen een aanzienlijke verbetering van de therapie-resultaten betekende.
Aromataseremmers verlagen bij postmenopausale patienten deze oestrogeenconcentraties in het bloed nogmaals verder met een factor 5 tot 10 tot nauwelijks aantoonbare waarden waardoor ook na de overgang borstkankers ten gevolge van verdere verlaging van de hormonen gedeeltelijk of geheel kunnen verdwijnen. Dit hormoon-verlagend effect blijkt nu zelfs effectiever dan blokkade van de oestrogeenbindingsplaatsen in de tumor door middel van tamoxifen. Min of meer verrassend in de ATAC-trial is dat in geval van de combinatiebehandeling van anastrozole met tamoxifen het antitumoreffect van tamoxifen niet verhoogd wordt maar dat tamoxifen het antitumoreffect van anastrozole juist zelfs verlaagt. Dit wordt verklaard door het feit dat tamoxifen geen puur antioestrogeen is maar in vrijwel afwezigheid van oestrogenen via de oestrogeenreceptor zelf als een zwak oestrogeen gaat functioneren en in die situatie op sommige overlevende tumorcellen geen gunstig effect meer heeft, mogelijk een zwak stimulerend effect zoals op de baarmoeder. Maximale remming van de productie van oestrogenen is dus effectiever dan het effect van tamoxifen op de tumorgroei. Deze sterke verlaging van de oestrogenen zou echter bij langdurige behandeling wel weer kunnen leiden tot snellere ontkalking van het skelet, hetgeen momenteel wordt onderzocht; (medicamenteuze) preventie is mogelijk. Anderzijds is er geen verhoogde kans op baarmoederkanker en trombose, welke bijwerkingen in zeldzame gevallen zijn vastgesteld tijdens langdurige behandeling met tamoxifen.

Consequenties
De resultaten van deze studie, tezamen met resultaten van andere studies, zullen kunnen betekenen dat op korte termijn tamoxifen als de gouden standaardtherapie zal worden vervangen door aromataseremmers.

Conclusie
Nadat vorig jaar de resultaten van behandeling van borstkanker bij vrouwen vóór de overgang reeds werden verbeterd door een nieuwe hormonale combinatietherapie, blijkt nu ook verbetering van de behandelingsresultaten bij borstkankerpatiënten ná de overgang mogelijk dankzij de toepassing van aromataseremmers.

Advies
Vrouwen, die momenteel in of buiten studieverband worden behandeld met tamoxifen en het goed doen, worden geadviseerd niet deze behandeling nu te stoppen en om te zetten in een andere therapie. Het is nog niet aangetoond dat zo'n omzetting inderdaad voordelen biedt en men loopt de kans een effectieve behandeling door middel van tamoxifen vroegtijdig te staken en zo niet optimaal te benutten. Daarnaast is de follow-up van de ATAC-trial nog vrij kort voor een adjuvant trial en dienen de resultaten op lange termijn afgewacht te worden. Het is verstandig dat patiënten de voor- en nadelen van deze hormonale therapieën bij twijfel met hun behandeld specialist eerst bespreken. Voor nieuwe borstkankerpatiënten, die binnenkort voor het eerst met adjuvante hormonale therapie behandeld moeten gaan worden en dit buiten trialverband doen, lijkt op grond van de huidige studieresultaten een voorkeur voor anastrozole boven tamoxifen wel voor de hand te liggen. Overleg ten aanzien van de eigen individuele medische situatie met de behandelend specialist blijft gewenst.

Prof. Dr. Jan G.M. Klijn, internist-oncoloog en endrocrinoloog
Lid van het onafhankelijk "International Coordinating Committee"

Daniel den Hoed Kliniek en Erasmus Universitair Medisch Centrum Rotterdam
Groene Hilledijk 301
3075 EA Rotterdam
Tel: 010-43 91 733
Fax: 010-43 91 003

Voor nadere informatie in Nederland kunt u terecht bij dr. Klijn zijn collega zijn Dr. Marijke Bontenbal, Daniel den Hoed Kliniek, telefoon 010-4391733.

Informatiebronnen:
- website ATAC-trial: www.atacnews.org
- Pharmaceutisch producenten van diverse aromataseremmers:
a) AstraZeneca (anastrozole=Arimidex): www.astrazeneca.nl, Zoetermeer
www.cancerpressoffice.com
inclusief beeldmateriaal via HPRC, 06-55746523
b) Novartis (letrozol=Femara), Arnhem
c) Pharmacia (exemstane=Aromasin), Woerden