Jubileumcongres Antikwakpolitie: een column van Drs A.G.M. van Asseldonk, bioloog, zelfstandig gevestigd docent/onderzoeker n.a.v. het aanstaande 125 jarig jubileum van de Vereniging tegen Kwakzalverij

2 november 2005: Bron: Drs A.G.M. van Asseldonk, bioloog, zelfstandig gevestigd docent/onderzoeker Op verzoek van Drs A.G.M. van Asseldonk, bioloog, zelfstandig gevestigd docent/onderzoeker plaatsen wij haar column ongewijzigd.

Jubileumcongres antikwakpolitie Op zaterdag 12 november 2005 viert de Nederlandse Vereniging tegen de Kwakzalverij (VTdK) haar 125-jarig bestaan met een jubileumcongres. Op haar website vermeldt zij tevreden: "Nog zeer recent was de Amsterdamse rechtbank van mening dat de term kwakzalver wel degelijk gebruikt mocht worden om er artsen mee aan te duiden die onzinnige therapieën toepassen (…). Een beter cadeau voor het 125 jarig bestaan had de Vereniging niet kunnen krijgen." Sprekers op dit congres zijn onder meer minister Hoogervorst en hoofd van de Inspectie Gezondheidszorg Herre Kingma. Tevens vindt voor de derde keer de uitreiking van de mr Kackadorisprijs plaats, een soort gouden eikel, die door de VTdK jaarlijks wordt uitgereikt. De vereniging is er trots op dat zij met 1500 leden internationaal de grootste Quackwatch society is. Het is echter een misverstand dat dit een grote groep artsen en apothekers zou zijn. Een belangrijk deel van de leden behoort tot andere beroepsgroepen. Daarbij is de beroepsgroep journalisten ruim vertegenwoordigd. Elk persbericht van de VTdK is goed voor lekker lachen op de redactie en krijgt ruime aandacht, evenals de congressen. Sterker, er wordt bijna geen bericht geschreven over complementaire of alternatieve geneeswijzen in de Nederlandse kwaliteitspers (of programma gemaakt op de TV) zonder dat er een ''expert'' van de VTdK aan het woord komt. Daarbij valt op dat bijvoorbeeld de ''expert'' op het gebied van de medische historie geen sociaal wetenschapper maar een gynaecoloog is en de ''expert'' op het gebied van de geneeskruiden geen arts of apotheker, maar een HBO technicus (ing). De vereniging verzet zich dus niet tegen autodidactisch verworven expertise. Niettegenstaande de onwetenschappelijke samenstelling van de eigen gelederen worden zonder aarzeling gerenommeerde personen en instanties genomineerd voor de mr Kackadorisprijs (en zo in hun eigen vakgebied publiek ''te kakken'' gezet). Nominaties Kackadorisprijs De negatief bedoelde prijs wordt toebedeeld aan personen of instanties die zich onverdienstelijk hebben gemaakt door en voor kwakzalverij in Nederland. De vaak tendentieuze aantijgingen die de VTdK over personen de publieke ruimte in slingert, zijn niet voor herhaling vatbaar. De genomineerde instanties komen uit onverwachte hoek. In 2003 was het bijvoorbeeld de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, omdat zij een werkgroep tolereert van homeopathisch werkende dierenartsen, de Federatie Medisch Wetenschappelijke Verenigingen, omdat zij de vereniging voor fytotherapie heeft toegelaten (door de VTdK beticht van ''dubieuze brouwsels verstrekken''), de Integrale Kanker Centra's in Noord/Oost Nederland, die patiënten ook voorlichten over complementaire behandelwijzen en verzekeraar Achmea omdat die een vergoedingsregeling heeft voor niet-reguliere geneeswijzen. In 2004 was de Faculteit Farmaceutische Wetenschappen van de UU aan de beurt, omdat daar de apothekers in spe wordt verteld wat er wordt verstaan onder homeopathische en fytotherapeutische bereidingen. Verder de Nederlandse Maatschappij voor Tandheelkunde omdat ze de leden van de Nederlandse Vereniging voor Biologische Tandheelkunde niet royeert en de Mondriaan onderwijsgroep, omdat die in het curriculum voor verpleegkundigen een module complementaire zorg aanbiedt. Dit jaar zijn er weer negen genomineerden, onder meer de Hogeschool van Utrecht, waar de faculteit gezondheidszorg een cursus over complementaire behandelwijzen programmeerde; de Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie bij Kinderen omdat zij ging samenwerken met de Nederlandse Vereniging voor Manuele Therapie en het KISS-syndroom erkent; en Teleac vanwege de hobby-TV-cursus: Kruiden in de roos. Een opmerkelijk persbericht werd op 7 oktober 2005 geplaatst: "Vereniging tegen de Kwakzalverij trekt nominatie Medische Faculteit Maastricht in. De Vereniging tegen de Kwakzalverij heeft de vakgroep Psychiatrie en Neuropsychologie van de Medische Faculteit van de Universiteit Maastricht in verband gebracht met kwakzalverij. De nominatie berust op een misverstand dat door de Vereniging hieronder nader wordt toegelicht. Na overleg met de Universiteit heeft de Vereniging de tekst van de betreffende nominatie op de shortlist van haar website aangepast. Met het afgeven van deze gezamenlijke verklaring wordt de nominatie van de Medische Faculteit Maastricht ingetrokken. De Universiteit Maastricht, bij monde van de faculteit Geneeskunde, neemt afstand van alle vormen van kwakzalverij. De Universiteit kan zich goed vinden in het uitgangspunt van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, namelijk: behandelmethoden van alternatieve genezers te beoordelen op basis van wetenschappelijke feiten. In de wetenschap wordt betrouwbaar vastgesteld of een behandeling ook daadwerkelijk bijdraagt aan de verbetering van de gezondheid of aan de genezing. Bestuur Vereniging tegen de Kwakzalverij en College van Bestuur Universiteit Maastricht" De toelichting op de nominatie bestaat uit het zwartmaken van de betreffende hoogleraar, waarvan de universiteit zich (nu plotseling?) distantieert. Omdat het dienstverband met deze persoon beëindigd is, ontspringt de faculteit de dans en wordt de persoon genomineerd. Getuigt deze gezamenlijke verklaring van spontaan geformuleerde eensgezindheid, of is het een afgedwongen ''schietgebedje'' ? Van collega's weet ik, dat verschillende instanties erg in hun wiek zijn geschoten door hun nominatie, en dat degenen, die erom bekend staan sympathie te koesteren voor alternatieve genezers, flink de wind van voren krijgen. Zo bereikt de VTdK met minimale inzet van middelen toch haar doel. Serieus onderzoek naar de effectiviteit van onconventionele behandelwijzen wijst ze consequent van de hand. Wie zich daarmee bezig houdt kan op beschimping rekenen en feitelijk op een beroepsverbod als wetenschapper in Nederland, zoals uit dit voorbeeld blijkt. Doelstelling vereniging Wat wil de jubilaris, wat is het object, waartegen zij strijdt? (om de titel van de a.s. lezing van Kingma te gebruiken: ''Toezicht op kwakzalvers: alle verlies is winst"). Definitie en doelstelling staan op de VTdK website: "Onder kwakzalverij verstaan we het toepassen van behandelmethoden en/of onderzoeksmethoden waarvan het nut niet wetenschappelijk is aangetoond. We onderscheiden kwakzalverij in engere zin, d.w.z. bedreven door niet-artsen (voorheen onbevoegden), en zogenoemde medische kwakzalverij: het toepassen van waardeloze therapieën door artsen. Omdat juist artsen door hun wetenschappelijke opleiding beter zouden moeten weten, verdient medische kwakzalverij zo mogelijk nog krachtiger bestrijding dan kwakzalverij in engere zin." Met andere woorden, de VTdK tolereert geen enkele nieuwe weg die een zorgverlener wil bewandelen voor de patiënt die geen verlichting heeft gevonden bij de standaardtherapie. Een regelrechte aanval op de vrije keus van patiënt en arts. Daarmee zet ze de medische ontwikkeling volkomen stil. Of toch niet? Bestuurslid en congresvoorzitter Timmerman pleitte onder meer in het blad van de apothekersvereniging (14/1/2005) voor meer steun aan de farmaceutische industrie door de Nederlandse overheid. En zowaar, ministers die nergens geld voor hebben, gaan nu toch zorgen dat er een groot farmaceutisch kenniscentrum komt. De laatste tijd is de farmaceutische industrie nogal eens negatief in het nieuws. Waarom worden we dagelijks lastig gevallen met reclame voor Viagra? Proberen ze ons niet te lang de gevaarlijke pijnstillers en statines aan te smeren? Werken de pillen slechts bij enkele tientallen procenten van de mensen? Allemaal interessante thema's voor een VTdK, maar niets daarvan is terug te vinden op hun website. Toch is die website erg uitgebreid. Onder meer stelt daar een artikel van gynaecoloog Renckens “Het begrip kwakzalver in de hedendaagse publiciteit”: “Zoals de Congregatie voor de Geloofsleer te Rome uitmaak wie ‘ketter’ is en wie niet, zonder ruggespraak met wereldse juristen, zo maakt de ‘scientific community’ der geneeskunde uit wie echte geneeskunde biedt en wie kwakzalverij.” De VTdK verzet zich hevig tegen de waarnemingen van mensen die (menen te) zijn geholpen door complementaire zorgverleners, en tegen deze zorgverleners, zelfs als zij goed opgeleid zijn en integer en serieus patiënten proberen te helpen. Maar hoe wetenschappelijk is de VTdK zelf? Misleiding kankerpatiënten Op de VTdK-website staat in het artikel: "Kankerpatiënt niet gebaat bij alternatieven – integendeel door Hans van Maanen (overgenomen uit het Parool, 2003). "Mensen met kanker die alternatieve behandelingen zoeken, lijken korter te overleven dan mensen die zich tot de reguliere geneeswijzen beperken. Het verband blijft bestaan als rekening wordt gehouden met het feit dat mensen met een slechtere prognose of slechtere stemming misschien eerder naar alternatieven zoeken. Dit blijkt uit een onderzoek van Noorse artsen in het jongste nummer van de European Journal of Cancer. "Voorzover wij weten, zijn wij de eersten die een negatief verband tussen het gebruik van alternatieve geneeskunde en overleving hebben vastgesteld", zo schrijven zij. De groep, onder leiding van Torje Risberg, maakte gebruik van cijfers uit een breed Noors onderzoek dat in 1992 was gestart om de populariteit van alternatieve behandelingen onder kankerpatiënten te bepalen (…)." Dit artikel gaat niet over effectiviteit van CAM, maar er wordt een niet oorzakelijke associatie gerapporteerd. Ook schrijven Risberg et al. in 2004: Use of complementary and alternative therapies: a national multicentre study of oncology health professionals in Norway. Zij melden dat zij verschillende oncologen, radiologen en oncologisch verpleegkundigen hebben gevraagd naar het gebruik van complementaire en alternatieve behandelingen. Het bleek dat zij die op grote schaal zelf benutten, en dat de meerderheid daarvan meldde dat het positief effect had. Deze kant van het werk van Risberg wordt totaal niet belicht door de VTdK. Kruiden folklore Wie wil beweren dat kruidenmiddelen niet kunnen werken begeeft zich op glad ijs, want een heleboel gewone geneesmiddelen zijn van werkzame kruiden afgeleid. Dit beseffend doet de VTdK veel moeite om kruidengeneesmiddelen als gevaarlijk en onwerkzaam af te schilderen. Natuurlijk zijn er advertenties in de media te vinden die vooral de verkoop moeten stimuleren en weinig of geen wetenschappelijke basis hebben. Wat dat betreft is er geen verschil tussen kruiden en veel andere zaken, die echter op de website van de VTdK onbekritiseerd blijven. De ''kruidendeskundige'' van de VTdK schrijft in antwoord op een kritische vraag van een lezer: "Valeriaan is misschien kalmerend en helpt misschien tegen slapeloosheid. Maar ook misschien geeft het bij langdurig gebruik leverproblemen. Nu moet men kalmerende middelen en slaapmiddelen nooit langdurig gebruiken, maar mensen doen dat wel. Anders had men die leverproblemen niet opgemerkt. Bij reguliere middelen moeten bijverschijnselen gerapporteerd worden. Voor kruiden hoeft dat helemaal niet. Daardoor krijgt men vaak de indruk dat reguliere middelen meer bijverschijnselen hebben, maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn." Erg informatief is dit antwoord niet; zijn er nu wel of geen leverproblemen gemeld? En hoeveel dan? Het gaat toch om een kruid dat in Duitsland al jaren een geregistreerd geneesmiddel is (in Nederland ook, maar alleen voor zelfzorg), dus daar zou je die gegevens kunnen halen. Deze kennis is echter afwezig of wordt niet gedeeld met de vragensteller. Wel wordt deze verderop meegedeeld: "Wij komen aan die informatie door grote groepen gelijksoortige patiënten te vergelijken waarbij de ene groep het echte middel krijgt en de andere groep een neppil." Het lijkt er sterk op dat hier antwoord wordt gegeven door iemand die de belangen van de chemisch farmaceutische industrie verdedigt tegen de opkomende populariteit van plantaardige alternatieven. De aanwezigheid van een Numico-dossier op de site versterkt dit vermoeden. Dit bedrijf heeft tijdelijk ook kruidenpreparaten gemaakt en is daar hard voor aangepakt door de VTdK. Resultaat De VTdK noemt de Engelse healthwatch society haar tegenpool. Deze vereniging stimuleert wel studenten om serieus onderzoek te doen naar alternatieve behandelwijzen, en zij is kritisch naar zowel reguliere als alternatieve claims. Dit jaar kent zij haar (positieve!) prijs toe aan professor Ernst van de afdeling Complementair Geneeskunde van de Universiteit Exeter. Een afdeling die in Nederland nog nergens bestaat vanwege de grote invloed die de VTdK heeft op pers en universiteiten. Recent zijn er vanuit patiëntenverenigingen verzoeken gekomen aan de collectebusfondsen om ook eens geld te stoppen in onderzoek naar complementaire behandelwijzen. Het NIVEL rapporteert jaar na jaar dat chronisch zieken hier ruim en naar tevredenheid gebruik van maken, maar het geld dat wordt opgehaald gaat alleen naar regulier onderzoek. In een interview over deze kwestie zegt Koene, bestuurslid en hoofdredacteur VTdK-website, tevens adviseur bij de Nierstichting, dat er " … geen onderzoek verricht moet worden op grond van de absurde theorieën, waarop de meeste alternatieve behandelwijzen gebaseerd zijn. ( …) Onderzoek naar alternatieve en complementaire behandelwijzen is niet in het belang van de patiënt." "Volgens dhr. Koene komen de gezondheidsfondsen als zij onderzoek laten verrichten naar alternatieve en complementaire behandelwijzen negatief in de publiciteit. Er zijn genoeg journalisten die hierover negatief zullen berichten. Dit onderwerp is op het moment heel aantrekkelijk voor journalisten. Daarnaast zullen de gezondheidsfondsen ook donateurs kwijtraken." Aldus het rapport aan de Fondsverwervende Instellingen (2004). Dit is niet grappig meer. Mede door toedoen van de VTdK staat het wetenschappelijk onderzoek naar complementaire behandelwijzen en natuurproducten in ons land op tientallen jaren achterstand. Toch zijn dit zaken die overal ter wereld maatschappelijk een steeds grotere betekenis hebben gekregen, zo ook, tegen de verdrukking in, in Nederland. Gefeliciteerd, jubilaris! Dit artikel is op persoonlijke titel geschreven. Drs A.G.M. van Asseldonk, bioloog, zelfstandig gevestigd docent/onderzoeker

antikwakzalverij, Cees Renckens