Spinnen in het web. Column van arts-bioloog drs. Engelbert Valstar over het functioneren van de EFSA (European Food Safety Agency)

Valstar Arts-bioloog drs. Engelbert Valstar

Raadpleeg ook de literatuurlijsten van arts-bioloog drs. Valstar per vorm van kanker.

In onderstaande column bespreekt arts-bioloog Engelbert Valstar het functioneren en de onafhankelijkheid van de EFSA (European Food Safety Agency). deze column schreef hij al in 2012 maar is nog steeds actueel.

Gevangen in het Big Food-/Big Pharmaweb?

Inleiding

In oktober 2006 begon ik in -wat toen nog heette- de Orthomoleculaire Koerier een serie van 3 artikelen, waarin ik de analyses van de EFSA (European Food Safety Agency) inzake 23 vitaminen en mineralen onder de loupe nam. Deze analyses, oftewel positionpapers, hadden ten doel om op korte termijn de toegestane doseringen van deze nutrienten aan te passen. In de praktijk werd een zeer vergaande beperking verwacht. Mijn analyses over dit onderwerp werden na 1 januari 2007, voortgezet in het Tijdschrift voor Orthomoleculaire Geneeskunde (TvOG). Bovendien vertaalde ik deze analyses in het Engels en stuurde deze tevens naar de EFSA. Mijn analyses op basis van o.a. gerandomiseerd onderzoek toonden aan dat de EFSA op dit terrein de plank met de regelmaat van de klok missloeg. Na juni 2007 verstrekte ik aan de EFSA nog een paar keer aanvullende literatuur. De reactie van de EFSA was slechts dat er aan mijn analyses aandacht zou worden geschonken. Feit is echter dat de EFSA nooit inhoudelijk heeft gereageerd, maar ook dat er tot op heden nauwelijks doseringsbeperkingen zijn gekomen, al is de EFSA mogelijk nog niet helemaal gereed met haar standpuntbepaling. Destijds was vooral de mogelijke toxiciteit van deze nutrienten het kernpunt. Pikant detail is verder, dat destijds geheim was wie de adviseurs van de EFSA waren. Nu is dat wel bekend.

De EFSA en probiotica

De afgelopen tijd was de EFSA prominent in het nieuws omdat zij vrijwel alle gezondheidsclaims met betrekking tot probiotica heeft afgewezen. Voor alle duidelijkheid : gezondheidsclaims betreffen eigenschappen van stoffen die er toe dienen om de gezondheidstoestand in stand te houden casu quo te verbeteren ; zodra het over behandelen van ziekten gaat, spreken we van medische claims! Over mogelijke medische claims zal ik het hier verder niet hebben ; de discussie daarover moet nog losbarsten.

Als dubbelblind bewezen is dat een probioticum de stoelgang vergemakkelijkt, mag de fabrikant dat desondanks niet claimen, want die eigenschap is volgens de EFSA niet relevant. De vraag is uiteraard wat de juridische basis is om te bepalen wat relevant is en wat niet ; ik proef hier willekeur! Zo zijn ook onderbouwde gezondheidsclaims afgewezen, niet omdat de onderbouwing daarvan mogelijk niet deugde, maar omdat het onderzoek slechts bij zieken was gedaan. Naar verluidt wil de EFSA zelfs de term probiotica op verpakkingen/flesjes verbieden, omdat deze term een gezondheidsclaim zou impliceren en de EFSA die om onduidelijke redenen, niet wenst toe te staan. De definitie van een probioticum, letterlijk voor het leven, is volgens de WHO namelijk :’ levende microorganismen, die wanneer in voldoende hoeveelheden toegediend, een gunstig effect hebben op de gastheer’. Deze definitie is, zoals Wikipedia aangeeft, de taalkundige tegenhanger van het begrip antibioticum. Meerdere typen probiotica verminderen bij de mens de bijwerkingen van antibiotische therapie ter eradicatie van de Helicobacter pylori en hebben onder omstandigheden hierbij een zelfstandig therapeutisch effect. (zie de lijst randomised controlled trials aangaande preventie van kanker op www.ngoo.nl).

Gelukkig heeft een Duitse rechter inmiddels beslist dat de term probiotica wel toelaatbaar is!

Apart beleid EFSA aangaande probiotica?

Wat het afwijzen van gezondheidsclaims betreft, gaat de EFSA ver : zo is een vanuit Duitsland ingediende claim (vermeld op een fles water), namelijk dat water uitdroging kan helpen voorkomen, afgewezen. Tegen deze afwijzing is aldaar zeer terecht een juridische procedure in gang gezet. Tegen de afwijzing van een aantal gezondheidsclaims met betrekking tot de probiotica is breed bezwaar gemaakt. Zo heeft een groep zeer vooraanstaande wetenschappers op het gebied van de probiotica zelfs een brief aan Barosso gericht om hun zorg te uiten over de gang van zaken ; zie www.gut-health.eu . Deze geleerden beargumenteren dat de beoordeling van de EFSA geen recht doet aan het vele en uitstekende onderzoek dat is gedaan met probiotica. Ook vanuit de industrie is bezwaar gemaakt, hetgeen vooral te maken heeft met het feit, dat de EHMP, de Europese overkoepelende branche-organisatie van voedingssuppletiefabrikanten/-handelaren stelselmatig op haar brieven aan de EFSA geen antwoord kreeg. De EFSA is een adviseurscollege van de Europese Commissie, waarvan de leden, zoals reeds is opgemerkt vroeger geheim waren, maar dat destijds wel positionpapers publiceerde en, zij het moeizaam, naar buiten toe communiceerde. Momenteel is de EFSA een organisatie geworden, waarvan de adviseurs wel bekend zijn, maar die met betrekking tot probiotica zo goed als geen positionpapers produceert, niet op brieven reageert en welker zienswijze in lidstaten al tot strengere wetgeving leidt, nog voordat de Europese Commissie gereageerd heeft. Waarbij aangetekend wordt dat de Europese Commissie uiteindelijk erg volgzaam lijkt. In ieder geval is om deze redenen o.a. de Nederlandse branche-organisatie NPN eveneens een procedure tegen de Europese Commissie begonnen.

Hoe onafhankelijk is de EFSA eigenlijk?

‘In de wandelgangen’ namelijk bij een recent indrukwekkend congres over probiotica (GUT Microbiota in Health and Disease ; gehouden van 13-15 september 2012 in Maastricht ; bij dit congres waren maar liefst 20 hoogleraren betrokken) hoorde ik van een ingewijde uit Brussel dat de adviseurs van de EFSA streng op hun onafhankelijkheid werden beoordeeld zodat men wel van hun onafhankelijkheid uit mocht gaan. Dat dit essentiale echter niet gewaarborgd is, blijkt wel uit het recente aftreden van Commissaris Dalli, die o.a. (tabaks-)waren in zijn portefeuille had, in verband met een corruptieschandaal.

Wie namens Nederland deel uitmaken van de EFSA is mij niet bekend, maar vermoedelijk zijn het meer dan 10 wetenschappers. Mijn informatie geeft aan dat wat probiotica betreft met name prof. Hans Verhagen van het RIVM een sleutelrol vervult. Verhagen is bij het RIVM hoofd van het ‘Centrum voor Voeding en Gezondheid’. Het RIVM is echter, zoals vooral de laatste tijd is gebleken, wetenschappelijk gezien, niet altijd onafhankelijk : zie mijn column ‘Nonsens-parameters, nonsens en plechtige nonsens’ in het TvOG van juni 2012, waarin de controversiele standpunten van het RIVM aangaande de griepvaccinatie en baarmoederhalskankervaccinatie tegen een kritisch wetenschappelijk licht werden gehouden. Onlangs verloor het RIVM, gesteund door minister Schippers van VWS (die te intieme contacten met de rooklobby en met de VTdK onderhoudt) een aangespannen procedure van huisarts Van der Linde, omdat deze zich op basis van feiten, evenals ik, meermalen kritisch over de door het RIVM gepromote griepvaccinatie had uitgelaten.

Daarbij komt dat het RIVM ook over complementaire geneeskunde nogal eens inhoudelijk de plank misslaat : zie mijn analyses over een kruidenrapport dat het RIVM enkele jaren geleden voor de NVWA (Nederlandse Voedsel- en WarenAutoriteit) had uitgebracht. De bijbehorende 2 artikelen van mijn hand zijn gepubliceerd in het 3^e en 4^e nummer van het ‘Vakblad voor de Natuurgeneeskundige’ ; jaargang 2010, maar ook eenvoudig onder ‘ RIVM Valstar’ met Google te vinden bij het ministerie van VWS.

Slotbeschouwing

Wetenschappelijke adviezen, die tot uitgangspunt dienen voor Europees-publiekrechtelijk gezondheidsbeleid, dienen bij voorkeur te worden gegeven door meerdere gezaghebbende experts uit uiteenlopende disciplines, die tevens optimaal onafhankelijk zijn. Het RIVM acht ik in dit opzicht echter niet optimaal onafhankelijk en lang niet altijd overtuigend deskundig. Daarbij komt dat de trage gang van zaken bij de EFSA/EU en hun toenemende regelzucht mij zorgen baart. Aanvankelijk beperkte de EFSA zich immers tot het geven van inhoudelijke adviezen inzake de toxiciteit van vitamines/mineralen en dergelijke, maar thans werpt zij allerlei nogal gezochte obstakels op tegen het professionele gebruik van reeds zeer goed onderzochte en waardevol gebleken gezondheidsbevorderende middelen als de probiotica en daarbij zelfs overweegt om de in de taal ingeburgerde term probiotica te willen verbieden.

Straks komen ook de medische claims aan bod : ik vraag me af wat daarvan gemaakt zal worden.

In mijn column ‘Waar of geen waar? : wat waar is, is waar!’ in het TvOG van december 2010 betoogde ik al dat vermelding van bewezen feiten onverschillig of deze feiten gezondheidsclaims, dan wel medische claims betreffen, in principe niet van verpakkingen van waren geweerd behoren te worden. De vrijheid van meningsuiting dient hier te prevaleren. Zoals ik toen reeds aangaf, is de claim op sigarettenpakjes, dat roken longkanker kan veroorzaken/ dodelijk is, een negatieve medische claim, die gelet op haar onbetwistbare juistheid, het algemeen belang en de vrijheid van meningsuiting, aldaar niet geweerd kan worden. Anderzijds kan/mag men door een onbewezen gezondheidsclaim dan wel medische claim op een verpakking te zetten, daarin (uiteraard) niet persisteren door zich eveneens te beroepen op de vrijheid van meninguiting. Er zou dan door juist een dubieuze bewering op de verpakking van een waar te plaatsen, misbruik van de vrijheid van meningsuiting worden gemaakt met mogelijke schade voor de volksgezondheid. Is een claim echter bewezen dan behoort deze, ik herhaal, evenwel mede gezien het algemeen belang en op grond van de vrijheid van meningsuiting op de verpakking van een waar geplaatst te kunnen worden.

Samenvattend : bij roken is aan deze voorwaarden voldaan en is plaatsing van een negatieve medische claim derhalve geoorloofd. Hetzelfde heeft dan ceteris paribus te gelden voor andere zeer goed onderbouwde claims welke alsdan eveneens op de verpakking van waren moeten kunnen worden vermeld. Ik raad de patienten, maar ook de voedingssuppletieindustrie dan ook aan om dit door mij aangegeven traject juridisch nader te gaan verkennen. We mogen immers niet langer in het Big Food/Big Pharma-web gevangen blijven.

columns, arts-bioloog drs. Engelbert Valstar, EFSA - European Food Safety Agency, onafhankelijkheid, belangenverstrengeling